Muzeum Sakralne Katedry Zamojskiej (Zamość)
|
|
|
W roku 1580 Kanclerz Wielki – Jan Zamoyski założył Zamość. Jest to jeden z najpiękniejszych na świecie zespołów urbanistyczno-architektonicznych, „miasto idealne”, nawiązujące do włoskiej myśli urbanistycznej XV-XVI wieku. „Perła renesansu”, „Miasto Arkad”, dzieło utalentowanego włoskiego architekta Bernarda Moranda i wybitnego Fundatora Jana Zamoyskiego jest Pomnikiem Historii wpisanym na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO i piętnastu najcenniejszych obiektów o szczególnym znaczeniu dla historii kultury narodowej. W 1587 roku rozpoczęto prace przy wznoszeniu Kolegiaty – największego dzieła Moranda. Usytuowana została na południowy-zachód od Rynku Wielkiego. Uroczystość ogłoszenia aktu fundacyjnego i erygowania Parafii Kolegiackiej i Akademii odbyła się 5 lipca 1600 roku. Kolegiacie nadano wezwanie Zmartwychwstania Pańskiego i Jego świadka – św. Tomasza Apostoła. Kościół miał być wotum wdzięczności za zwycięskie bitwy, którym przewodził Hetman w obronie Rzeczypospolitej. Przy Kolegiacie obok architekta i projektanta pracowali także inni włoscy muratorzy sprowadzeni z Moraw, niemieckiego pochodzenia murarz Michał Belter i rzeźbiarz Błażej Gocman, gdańscy ślusarze Krzysztof Wagner i Michał Lange, a obrazy do wielkiego ołtarza malował Wenecjanin Domenico Tintoretto. Dopiero po śmierci Wielkiego Hetmana (3 czerwca 1605 roku) Kolegiatę poświęcił biskup wołoski Jan Chrzciciel Zamoyski 18 listopada 1637 roku.
Kościół ten w „Państwie Zamojskim” pełnił podobną rolę jaką pełniła Katedra na Wawelu w całym państwie polskim, dodając splendoru stolicy ordynacji, upamiętniając na wieczne czasy imię rodu Fundatorów. To w nim kolejni ordynaci składali przysięgę odbieraną przez infułata, tu byli uroczyście witani po długiej nieobecności, w jego kryptach spoczywają ich prochy. 25 marca 1992 roku Kolegiata w Zamościu została podniesiona do godności Katedry nowopowstałej Diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej.
Katedra, wspaniałe dzieło architektoniczne, powstałe na przełomie epoki renesansu i reformy katolickiej, jedna z najpiękniejszych i najcenniejszych budowli tego typu w Polsce, nawiązuje do pierwowzorów w sztuce północnej Italii. Zawarta jest w niej bardzo bogata symbolika ideowa i liturgiczna, o charakterze utrzymanym w duchu reformy potrydenckiej (eksponowanie kultu NMP, podkreślenie bóstwa Jezusa, przedstawienie Trójcy Świętej, starannie obmyślone wezwania kościoła i kaplic) świadcząca o ważnej roli misyjnej tej świątyni, w tych właśnie czasach, w tej części Rzeczpospolitej.
Od 19 lutego 1803 roku w kaplicy po północnej stronie znalazł schronienie szczególny Obraz Matki Najświętszej. Mieszkańcy Zamościa czcili ten wizerunek jako słynący łaskami, nazywając Maryję Opiekunką lub Odwachowską. Według tradycji Obraz, na drzwiach celi więziennej, namalował w 2 połowie XVIII wieku, osadzony na odwachu człowiek posądzony o popełnienie zbrodni. „Po krótkiej, ale gorącej modlitwie łańcuchy go krępujące opadły, a obraz otoczyła nagła światłość...” Obraz wycięto z drzwi więzienia i zawieszono na ścianie odwachu (przypuszcza się, że zawieszano go także na murze otaczającym twierdzę zamojską). Wiarę w skuteczność opieki NMP pogłębiały liczne łaski, jakich doznawali żarliwie modlący się przed Obrazem ludzie. W czasie VII Wizyty Apostolskiej w Polsce Ojciec Święty Jan Paweł II, 12 czerwca 1999 r., nawiedził Katedrę Zamojską, o której powiedział: „... właśnie w Zamościu, (…) w katedralnym sanktuarium od pokoleń Maryja doznaje czci jako Matka Bożej Opieki. (...) Niemym, ale jakże wymownym świadkiem spuścizny wieków jest zamojska Kolegiata, którą dane mi było podnieść do godności Katedry. Kryje ona w sobie nie tylko wspaniałe zabytki architektury i sztuki religijnej, ale również prochy tych, którzy tę wielką tradycję tworzyli.” Od strony północnej Katedry, na osi ulicy Akademickiej, zamykając ją optycznie, stoi dzwonnica wzniesiona w latach 1760-75, w stylu późnobarokowym, zwieńczona smukłym, barokowym w kształcie, hełmem. Zawieszone są w niej 3 dzwony: Jan, zaliczany do największych w Polsce, Tomasz i Wawrzyniec.
Po stronie południowej Katedry znajduje się dom dziekanów zamojskich – historyczna rezydencja infułatów kapituły kolegiackiej – Infułatka, do której prowadzi od strony Katedry barokowy portal, jeden z najpiękniejszych w Polsce. W mieszczącym się tu Muzeum Sakralnym Katedry znajdują się najcenniejsze zabytki kolegiackie. Wśród nich jest zbiór szat, naczyń, przedmiotów i ksiąg liturgicznych, relikwiarze, alba koronacyjna króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, portrety infułatów i ordynatów, portrety trumienne, wota. Katedra w Zamościu, dzieło włoskiego architekta Bernarda Moranda i wielkiego Polaka Jana Zamoyskiego, o przemyślanym programie ideowym i artystycznym, o wyszukanej formie architektonicznej i dekoracjach, z cennymi pamiątkami historii, sztuki i rzemiosła artystycznego, dziś także zachwyca, wzrusza, skłania do modlitwy i poszukiwania Tego, Któremu jest poświęcona.
dni powszednie: 9:30 – 17:30,
niedziele i święta: 14:00 – 17:30.
Podczas trwania Mszy św., pogrzebów, ślubów, nabożeństw pokutnych i okresowych oraz 30 minut przed ich rozpoczęciem nie ma możliwości zwiedzania Katedry.
W związku z okresowymi pracami konserwatorskimi i porządkowymi prowadzonymi na terenie Katedry Zamojskiej i Muzeum Sakralnego, Parafia Katedralna zastrzega sobie prawo do ich okresowego zamknięcia dla ruchu turystycznego.
Wstęp do Katedry jest bezpłatny.
Przy zwiedzaniu indywidualnym Katedry można korzystać z urządzeń mających dostęp do sieci Wi-Fi (bezprzewodowy Internet – informacje na stronie internetowej Katedry) jak również z audio-przewodników (w czterech kaplicach: MB Opieki, Ordynackiej, Świętych Relikwii, Zwiastowania) oraz 2 infomatów o regulowanej wysokości monitora umieszczonych na terenie Zespołu Katedralnego.
Wieża – Dzwonnica Katedralna jest przykładem XVIII wiecznej sztuki sakralnej. Stanowi charakterystyczny akcent, jako jedna z dominant w panoramie miasta. Została wybudowana w latach 1760-75 w stylu późnobarokowym według projektu architekta zamojskiego, majora artylerii Jerzego de Kawe; po jego śmierci prace kontynuował Józef Degen a ukończył Fryderyk Gisges. Wraz z iglicą i krzyżem ma 53 m wysokości. Zawieszone są w niej 3 zabytkowe dzwony: Jan (4300 kg), zaliczany do największych w Polsce, ufundowany przez Jana Zamoyskiego – Sobiepana w roku 1662, odlany przez lubelskiego ludwisarza Mikołaja de La Marche, Tomasz (1200 kg), ofiarowany przez Tomasza Józefa Zamoyskiego w roku 1721 i Wawrzyniec (170 kg) ufundowany przez dziekana zamojskiego ks. Wawrzyńca Sikorskiego w 1715 roku, odlane przez gdańskiego ludwisarza Beniamina Witwercka. Górny taras dzwonnicy na wysokości 22,5 m, po pokonaniu 122 stopni, wyposażony w lunetę i punkt dostępu do sieci ułatwiający informację na temat obiektu, jego historii i zasobów muzealnych, stanowi doskonały i jedyny punk widokowy na miasto i okolicę.
Taras Widokowy Wieży udostępniany jest w okresie:
od 1 maja do 15 października
w dni powszednie w godzinach od 10:00 do 21:00
w niedziele i święta w godzinach od 13:00 do 22:00.
od 16 października do 30 kwietnia istnieje możliwość wstępu na wieżę pod warunkiem wcześniejszego telefonicznego kontaktu z Parafią Katedralną w Zamościu, tel. 84 639 26 14 w dni powszednie w godzinach 9:00 – 11:00 i 16:00 – 17:45.
Osoby niepełnosprawne, poruszające się na wózkach inwalidzkich, mogą oglądać panoramę z Wieży przy pomocy kamery internetowej na monitorze Info-kiosku i przy pomocy łączy Wi-Fi.
Godziny otwarcia Muzeum Sakralnego Katedry dla zwiedzających:
w sezonie wiosenno-letnim (od 1 maja do 15 października):
dni powszednie: 10:00 – 18:00,
niedziele i święta: 13:00 – 18:00.
w sezonie jesienno-zimowym (od 16 października do 30 kwietnia):
10:00 – 16:00 po wcześniejszym zgłoszeniu w Parafii Katedralnej w Zamościu, tel. 84 639 26 14 w dni powszednie w godzinach 9:00 – 11:00 i 16:00 – 17:45.
Muzeum otwarto 25 października 1987 r., znajduje się w kompleksie Katedry Zamojskiej, zajmuje trzy sale parteru Infułatki – domu dziekanów zamojskich (historyczna rezydencja infułatów kapituły kolegiackiej, powstała pod koniec XVI w. według projektu Bernarda Moranda. Około roku 1620 została przebudowana przez ks. Mikołaja Kiślickiego, pierwszego Infułata. Wówczas budynek otrzymał jeden z piękniejszych wczesnobarokowych portali w Polsce. Znajduje się on w północnej fasadzie budynku). Wejście do muzeum od strony Katedry z cmentarza kościelnego, ul. Kolegiacka 1A.
Najcenniejsze zabytki dawnej kolegiaty, obecnie Katedry w Zamościu, które były przechowywane w skarbcu Kolegiaty, m. in.: