Muzeum Historyczne Światowego Związku Żołnierzy AK (Bondyrz)
Muzeum Historyczne Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Inspektoratu Zamojskiego im. Stanisława Prusa ps. „Adam”, dowódcy 9 Pułku Piechoty AK Ziemi Zamojskiej znajduje się w miejscowości Bondyrz gmina Adamów.
Muzeum powstało w 1972 r. z inicjatywy pana Jana Sitka (historyk, żołnierza Armii Krajowej i WiN, kustosz społeczny muzeum), na początku nosiło nazwę Muzeum Okupacji Hitlerowskiej na Zamojszczyźnie. Na polecenie władz partyjnych PZPR w tym samym roku zostało zamknięte, ponieważ jak zaznaczono: „nie spełniało swojego zadania wychowawczego, szczególnie wśród młodzieży”- to jest nie krzewiło ideologii komunistycznej, natomiast gloryfikowało Armię Krajową i Polskie Państwo Podziemne. Otwarte ponownie w 08.10.1983 r. Do dziś spełnia funkcję muzealno-wychowawczą.
Muzeum w Bondyrzu składa się z 6 sal wystawowych ekspozycji stałych, obejmujących powierzchnię łączną ścian, ponad 300m², obrazujących lata wojny i okupacji Zamojszczyzny 1939-1944.Szczególnie eksponowane są walki wrześniowe, Związek Walki Zbrojnej-Armia Krajowa i martyrologia ludności. W muzeum znajdują się następujące ilości zdjęć, dokumentów i eksponatów w ekspozycjach stałych:
- Zdjęcia, mapy i plakaty, ponad 500 sztuk, w tym 446 zdjęć dokument., 20 map i 5 plakatów. Jest wśród nich wiele zdęć unikalnych, nigdzie dotąd nie publikowanych.
- Dokumenty, prasa konspiracyjna, wydawnictwa okupacyjne-48 szt. W tym 31 oryginalnych dokumentów o dużej wartości historycznej i 17 egz. Prasy konspiracyjnej i okupacyjnych wydawnictw niemieckich. Są wśród nich listy i kartki z oflagów i stalagów. Odciski pieczęci Armia Krajowa Komenda Obwodu Zamość. Unikalny dokument wydany przez Komendę Sił Zbrojnych w Kraju Okręg Len L. 1193 z 10.07.1944 r. Nadanie Dolinie z OP 9 Insp. 897 Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami, za wyróżniającą się służbę w szeregach wojska w konspiracji. Podpisany przez Marcina. Wśród dokumentów, są wstrząsające listy /grypsy/ pożegnalne kobiet skazanych na śmierć, pisane z więzienia na Zamku w Lublinie. Unikalny jest jeden znany zachowany egzemplarz Tagebuch –Dziennik Lekcyjny na rok szkolny 1940/41 klasa II i IV Szkoły Powszechnej w Bondyrzu, zawierający program nauczania dzieci polskich. Bardzo rzadkie są również wydawane przez okupanta hitlerowskiego „podręczniki” dla dzieci polskich: „Mały Ster – Ilustrowane czasopismo dla młodzieży na rok szkolny 1943/44. Ponadto, wiele innych cennych unikalnych dokumentów i wydawnictw.
- Mundury, wyposażenie, sprzęt wojskowy wiele egz. W tym 4 kompl. Mundury. Wśród wyposażenia są: hełmy, manierki, chlebaki, strzemiona, ostrogi. Są również maski przeciwgazowe, nożyce do cięcia drutów, łopatka i inne.
- Broń palna, w tym czołg i działo/ eksponowane na zewnątrz budynku/, moździerz, 5 ciężkich karabinów maszynowych, lekkie karabiny maszynowe, ręczne karabiny maszynowe, karabin przeciwpancerny UR, karabin automatyczny, karabiny, pistolety maszynowe, pistolety i rewolwery.
- Części broni palnej, lufy, skrzynki i taśmy amunicyjne, zapasowe magazynki, pociski artyleryjskie/skorupy bez materiałów wybuchowych/ oraz zasobniki i segment zasobnika zrzutowego.
- Opaski, orzełki, odznaczenia i inne. W tym 3 opaski AK i BCH, orzełki polskie w tym 2 produkcji konspiracyjnej AK, jedno odznaczenie –kwadrat z literą P, noszony przez Polaków wywiezionych na przymusowe roboty do Niemiec.
- Wojskowy ołtarz polowy z 1939 r. ze skrzynią, torbą skórzaną kapelana, oraz ornatem i stułą. Kompletny. Jest to bezcenny zabytek, unikalny eksponat muzealny w skali krajowej.
Po śmierci w 2009r. pana Jana Sitka muzeum opiekuje się społecznie jego syn Edmund, zamieszkały w Bondyrzu.
Muzeum można zwiedzić, obejrzeć znajdujące się w nim eksponaty po wcześniejszym skontaktowaniu się z biurem ŚZŻAK Okręg Zamość, ul. Partyzantów 3, 22-400 Zamość – tel. 84 677 65 56 (czynne od poniedziałku do piątku w godz. 9.00-13.00 , adres poczty e-mailowej akzam@tlen.pl
Dostępność Muzeum dla osób niepełnosprawnych
Z uwagi na fakt, iż Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, właściciel Muzeum Historycznego ŚZŻAK Inspektoratu Zamojskiego jest organizacją pozarządową, który funkcjonuje dzięki niewielkim składkom członkowskim dotąd nie udało się dostosować w pełnym zakresie muzeum do potrzeb osób niepełnosprawnych. Osoby niesłyszące chcące odwiedzić Muzeum powinny przyjechać z tłumaczem języka migowego. Poznanie zasobów Muzeum jest możliwe przez osoby niewidome poprzez opis słowny przewodnika, wsparty częściową możliwością dotykowego poznania eksponatów. Ze względu na utrudnienia architektoniczne (właściwe sale wystawowe znajdują się na piętrze) dostęp do Muzeum dla osób poruszających się na wózku jest znacznie ograniczony.
Dane kontaktowe:
Muzeum Historyczne Światowego Związku Żołnierzy AK, Bondyrz 179a / 3, 22–442 Adamów
Telefon: 501 589 888
Adres internetowy: brak
e-mail: akzam@tlen.pl